Patlisiso e hlokolosi ea ho lokisa lijalo tsa Australia bakeng sa maemo a leholimo a mabe haholo e emisitsoe ka mor'a hore sefefo se matla se ileng sa puputla Canberra se senye matlo a likhalase a Univesithi ea Sechaba ea Australia likhoeling tse 12 tse fetileng.
Hona joale ke mohopolo o hole ka lebaka la boteng bo matla ba seoa sa coronavirus, empa lekhetlong lena selemong se fetileng, tlhokomelo ea machabeng e ile ea lebisa tlhokomelo ho matlo a likhalase a 65 a sentsoeng ke sefako se seholo joalo ka libolo tsa kolofo libakeng tsa ANU le CSIRO. Ka hare ho ne ho e-na le lilemo tsa lipatlisiso tsa bohlokoa tsa ho tšoarella ha lijalo.
Selemo ho ea pele, matlo a likhalase a shebahala a tšoana - a lokisitsoe e le 'ngoe feela selemong se fetileng - ha bafuputsi ba ntse ba tsoela pele ho emela hore kopo ea inshorense e sebetsanoe.
"Hoa ferekanya - ba bangata ba rona re ne re sa batle le ho etsa lipuisano hobane ho nyahamisa haholo ho kena khamphaseng ena le ho bona libaka tsena tse se nang letho," ho boletse moprofesa oa baeloji ea limela Barry Pogson. Re sebelisitse chelete ea lefapha la mahlale le sekolo sa rona ho lokisa e 'ngoe ea tsona, kahoo tse ling tsa merero ea rona li ntse li tsoela pele."
Lipatlisiso tse fokolang
Mehato ea bohlokoa e ntse e hloloheloa, ho beha merero ea bokamoso kotsing, le ho beha lichelete kotsing ho tsoa mekhatlong e kang Bill le Melinda Gates Foundation. Bafuputsi ba tšaba hore tšireletso ea lijo ea Australia e tla fokola haholoanyane ka lebaka leo.
Ka mor'a sefefo, morero e ne e le ho aha sebaka sa pele le bopaki ba nakong e tlang - empa seoa se ile sa emisa morero oo pele o ka tsoela pele. "COVID e etsahetse, lichelete tsa lichelete li ile tsa senyeha 'me ra khutlela morerong oa ho fumana chelete ea inshorense ho nka sebaka sa liphanele tse senyehileng,' me re ntse re emetse hore chelete ea inshorense e lokolloe," ho boletse Moprofesa Pogson.
Nako ea ho qala lipatlisiso bocha e khutlela hole
Ho thata ho beha palo mabapi le litšenyehelo tse nepahetseng tsa lichelete tsa sefefo sa sefako liphuputsong tsa ANU, empa ho hakanngoa hore e ka ba mashome a limilione. 'Me bafuputsi ba re seoa sa COVID-19 se liehile le ho feta se neng se se se ntse se lokela ho fola nako e telele.
Insurance
Ulrike Mathesius o re lipatlisiso li tla nka likhoeli ho qala bocha le kamora hore tleleime ea inshorense e sebetsanoe.(Litaba tsa ABC: Ian Cutmore)
Le haeba kopo ea inshorense ea meaho e senyehileng e ka atleha 'me lichelete li lokolloa, ho tla nka nako ho tsosolosa se senyehileng - re se re sa re letho ka ho qala merero ea lipatlisiso hape.
Setsebi sa baeloji ea limela Ulrike Mathesius se itse: “Hoa ferekanya ho bafuputsi hobane ha re tsebe hore na ho tla etsahala neng. Hang ha e se e etsahetse, ho sa tla ba le likhoeli tse 'maloa ho fihlela lintho li ka romelloa mona le matlo a likhalase a ka tsosolosoa ho latela maemo a bona a khale.
"Seo ke ho re isa moo re neng re le teng selemong se fetileng, morero e ne e le ho etsa hore sebaka sena se fihlellehe habonolo ho sechaba mme litšepo tseo kaofela li felisitsoe ka lebaka la phello e mpefatsang ea koluoa ea COVID".
Merero e mengata ea lipatlisiso e ile ea sekisetsoa kapa ea senngoa ka ho feletseng sefefong, ea felisa mosebetsi oa lilemo tse ngata bakeng sa bafuputsi. Moprofesa oa thuto ea tikoloho le thuto ea ho iphetola ha lintho Adrienne Nicotra ke e mong oa ba amehileng haholo. Moprofesa Nicotra o itse: "Re bile le teko ea lilemo tse 'nè re sheba liphello tsa ho fetoha ha tlelaemete mefuteng ea limela tsa tlhaho tsa alpine 'me e ne e le likhoeli tse tharo pele ho phethoa ha sefefo sa sefako se fihla," ho boletse Moprofesa Nicotra.
O ile a lahleheloa ke lilemo tse fetang tse tharo tsa lipatlisiso, empa ka nako eo ho ne ho e-na le tšepo ea hore tokiso e tla potlaka ka ho lekaneng ho ba lumella ho qeta teko. O ile a re: "Ntle le lits'ebeletso, re tlameha ho itokolla morao le ho fetola litabatabelo tsa rona.
Liphuputso tse ling tse sekiselitsoeng li kenyeletsa morero oa machaba oa tšireletso ea lijo o shebaneng le ho ntlafatsa chai ea raese, le morero oa ho thusa ho boloka lijo tsa rona.
"Sehlopha se seholo sa lipatlisiso se ileng sa lahleha e ne e le ho leka le ho ntlafatsa limela tsa lijalo ho etsa bonnete ba hore lijalo li ka hōla libakeng tse feteletseng," Moprofesa Mathesius o itse. "Tlhahiso ea rona ea lijalo Australia e tla fokotsoa haholo ke phetoho e tsoelang pele ea boemo ba leholimo le maemo a leholimo a mabe - joalo ka sefefo sa sefako."
Libaka tsa polokelo ea limela tsa CSIRO li ile tsa senngoa haholo ke sefako se ileng sa puputla Canberra. (Litaba tsa ABC: Jordan Hayne)
Bothata bo bong bakeng sa bafuputsi ke hore boholo ba lichelete tsa bona bo itšetlehile ka metheo ea machaba, joalo ka Bill le Melinda Gates Foundation.
Empa hore boholo ba litšebelisano tseo li tsoelepele, lintlha tsa bohlokoa tsa lipatlisiso li hloka ho otloa. Caitlin Byrt, moetapele oa sehlopha Sekolong sa Biology sa ANU, le eena o ile a lahleheloa ke palo e kholo ea lijalo tsa lipatlisiso ka lebaka la sefefo sa sefako. "Re lahlehetsoe ke nako ea selemo ho latela liteko mme re boetse re tlameha ho fokotsa palo ea limela le boholo ba liteko tseo re ka li laolang," ho boletse Ngaka Byrt.
"Bokhoni ba rona ba ho eketsa lebelo le ho fihlela mofuta oa bokhoni boo re bo batlang bo itšetlehile ka monyetla oa rona oa ho ntlafatsa le ho aha sebaka sena sa marang-rang."
Univesithi ea Sechaba ea Australia
Univesithi ea Sechaba ea Australia
Canberra ACT 2600 Australia
www.anu.edu.au