Ka Pherekhong 2016 ha ke qala karolo ena, ke ipehetse lipheo tse 'maloa tseo nka li fihlelang. E 'ngoe ea tsona e ne e le ho nanabela ka litaba tsa sechaba ho batho ba sa ameheng khoebong ea ho lema litholoana, monokotsoai le meroho, ho fana ka litlhaloso litabeng tsa bohlokoa ho temo ea lipalesa. O ka se otle lijo tse holileng tsa lehae tse boleng bo holimo hoo e fumanang moputso ho mebaraka ea rona ea kantle ho naha!
Ho lema lijo tseo re li hlokang ho boloka bophelo ba rona bo ntse bo itlhahela feela kajeno. Covid e tsepamisitse maikutlo ho baahi ba lefats'e ka bohlokoa ba ho ja lijo tse phetseng hantle. Morao koana New Zealand, boemo ha bo fapane. Monyetla oa kholo e kholo ea litholoana tsa rona tsa litholoana, monokotšoai le meroho ke oa nnete. Ho fihlella bokhoni bona ho thibeloa ke maemo a mangata a leano. Batho ba New Zealand le lefats'e ba batla sehlahisoa sa rona.
Tšireletso ea mobu, metsi, mosebetsi le boits'ireletso ke lintho tsa bohlokoa molemong oa ho holisa lijo. Ho latelang ke tlhoko ea ho iqapela, ka mefuta e mecha le mekhoa e mecha ea ho holisa e khothalletsang metsi a hloekileng le ho ikamahanya le maemo a leholimo. Letsatsi le letsatsi, re tobana le ntoa ea ho boloka mobu o behang haholo bakeng sa ho lema, le matlo a jaloang kapele ho feta meroho.
Metsi a fetoha thepa e tšosang New Zealand, naha eo 80% ea metsi a oelang leholimong a phallelang leoatleng. Hobaneng ha makhotla le Mmuso li sa etelle pele haholo moo ho hlokahalang ho boloka le ho ts'oara matsapa? Mohlomong ho tla ba le ketso e itseng ha New Zealand ea litoropong e tobane le bothata ba metsi?
Ho hatella ha Mmuso basebetsi ba bajaki ba nakoana le ho boloka meeli ea Morero oa Mosebetsi oa Nako e Tloaelehileng (RSE) oa basebetsi oa Pacific o thibela ka kotloloho bokhoni ba kholo le temo ea ho lema le ho fepa batho. Covid o re rutile hore ho boloka New Zealand e sirelelitsoe ho mafu le likokoana-hloko moeling ho bohlokoa. Empa leha meeli e notletsoe, tse senyang lijalo tse ncha limela li kena New Zealand.
Ebe re tla ho lipatlisiso le nts'etsopele, ebe ho latela theknoloji e fetisetsang ho balemi. Re hloka lipatlisiso tsena ho lula re le tlholisano mebarakeng ea lefats'e, le ho etsa menehelo ea rona ho metsi a hloekileng le ho ikamahanya le maemo a leholimo. Se ntseng se batlisisoa le chelete ea lipatlisiso tseo e hloka hore ho beoe lintho tse potlakileng kapele. Kaholimo ho liphephetso tsena ke keketseho e hlakileng ea ho latela melao e behiloeng ho balemi le lihoai.
Ke na le sehlopha se nang le boiphihlelo ebile e le setsebi sa HortNZ, ke qetile lilemo tse hlano tse fetileng ke sebetsa ho e 'ngoe le e' ngoe ea lintlha tsena ho ntlafatsa maemo bakeng sa balemi mme ka lebaka leo, lekala lohle la mahaeng. Ho teneha ha rona ke hore khafetsa, tsoelo-pele e lieha, butle haholo ho feta kamoo e lokelang ho ba ka teng.
Pherekano e 'ngoe ke ho amohela temo ea temo le tlatsetso ea eona ho moruo eseng feela - re indasteri ea NZ $ 7 billion - empa hape le ts'ehetso ea rona ea sechaba sa mahaeng le bophelo bo botle ba naha. E 'ngoe ea liphutuho tsa HortNZ tseo ke ileng ka li nka e ne e le ho etsa hore naha eo e tsoang ho eona e ngole tlhoko ea molao New Zealand. Ke tlhoko ea molao mebarakeng eohle ea rona ea bohlokoa ea kantle ho naha mme e bile lilemo tse ngata. Letšolo lena le qalile li-2000 tsa pele mme ka tlase ho lilemo tse 20 hamorao, New Zealand e tla be e hloka ka molao naha e tsoang ho naha.
Ke ka mabaka a kaholimo hore le Lekala la Liindasteri tsa Mathomo, lelapa la rona la temo ea temo le sebetsa ho theha mokhoa o kopaneng oa nts'etsopele ea leano ho Mmuso le indastering. Re hloka ho kena sehlopheng se le seng hore re tsebe ho etsa phapang kapele kamoo ho ka khonehang. Ntlafatso ea liphetoho tsa leano tse nkang lilemo tse mashome a mabeli e tla ba ntlafatso ea 'nete! Nts'etsopele ea mokhoa ona o kopaneng e ntse e tsoela pele hajoale. Re tlameha ho etsa mosebetsi ona hobane re tobane le liqholotso tsa kajeno, liqholotso tse latelang li se ntse li tla ho rona.
Matsete a maholo ho tsoa ho ba ruileng haholo lefatšeng a ea tlhahiso ea lijo le sistimi ea lijo. Lilemong tse fetileng, tsetelo tsamaisong ea lijo e ne e le haufi le US $ 0.5 billion. Selemong sena matsete a hakanyetsoa ho $ 20 ho isa ho US $ 25 billion. Sepheo ke ho lema lijo tsohle tseo batho ba li hlokang haufi le moo ba lulang ka hohle kamoo ho ka khonehang, ho holisa mohopolo oa temo e emeng ho kenyelletsa lijalo tsa lifate le metso.
Sena ke phephetso e tobileng mananeong a rona a atlehileng haholo le a bohlokoa a kantle ho naha. Ke lumela hore ho tla lula ho na le sebaka sa boleng bo holimo bakeng sa lijo tse lenngoeng New Zealand, empa ho boloka sebaka seo, Mmuso le indasteri ba tla tlameha ho sebetsa 'moho ho sebetsana le liphephetso ka kotloloho. Ke hona moo nts'etsopele ea mokhoa o kopaneng oa nts'etsopele ea maano e kenang. E na le karolo ea bohlokoa haholo ho netefatsa hore temo ea temo ea New Zealand e na le bokamoso bo atlehileng.
Qetellong, ke leboha mang le mang ea amehang temong ea temo bakeng sa tšehetso ea bona, Boto ea HortNZ le basebetsi ka ho mpha monyetla oa ho kenya letsoho, le uena 'mali ka ho bala seo ke se ngotseng.
Ena e ke ke ea ba blog ea ka ea ho qetela, empa ke blog ea ka ea hoqetela joalo ka Motsamaisi ea ka Sehloohong oa HortNZ Mohlahlami oa ka, Nadine Tunley, o nka mosebetsi ka la 14 Phuptjane. Kea kholoa u tla fa Nadine boemo bo tšoanang ba ts'ehetso le khothatso eo u mphileng eona. Nke ke ka lahleha lekaleng lena kaha ke ntse ke bolokiloe nakoana ho ts'ehetsa indasteri mesebetsing ea nako le bokamoso ba morero oa RSE. Kahoo ke tla be ke u bona hohle, leha e le ka boemo bo fapaneng.